Kruisweg van de Verstilling in de Sint-Salvatorskathedraal te Brugge
Aanzicht kapel met de Kruisweg van de verstilling Sint-Salvatorskathedraal Brugge
De kunst van Jac Bisschops en een nieuwe kruisweg voor de Sint-Salvatorskathedraal te Brugge
.
Mark Delrue
.
Wat Jac Bisschops schildert kan niet worden omschreven, evenmin benoemd. Doorheen een rijk palet van egaal gekleurde vlakken creëert hij een meditatief werk dat uitnodigt tot inkeer en contemplatie. Tempera wordt in lagen over elkaar aangebracht totdat de juiste kleurintensiteit wordt bereikt. Verschillende kleurvlakken worden gecombineerd met een verticaal en horizontaal lijnenspel. Door alles minimaal en zo zuiver mogelijk te schilderen suggereren zijn kunstwerken een lumineuze en mysterievolle dimensie, iets dat boven de materiële wereld uitstijgt.
Bij Bisschops gaat het over het sublieme, over puurheid, over spiritualiteit. In een wereld die overdonderd wordt door massa’s beelden op het wereldwijde internet toont de kunst van Jac Bisschops geen herkenbare beelden, geen breedsprakig manifest.
Elke anekdote of nadrukkelijke materialiteit wordt vermeden. Zijn kunst staat buiten het lawaai van het actuele discours waar gemorst wordt met beelden, kreten en slogans. Het zijn verstilde beelden, uitgestrekte innerlijke landschappen in een subtiel coloriet dat veeleer suggestief dan affirmatief is.
Hoewel er niet veel te zien is kun je lang naar een werk van hem kijken. Van Grünewald over El Greco tot Matisse hebben vele kunstenaars zich willen meten met die gemeenplaats van de westerse kunst: de ’Passio Christi’.
Gefascineerd door de topografie van het menselijk lijden heeft Jac Bisschops de opdracht – tevens een artistieke uitdaging – voor de kruisweg in de Brugse kathedraal aanvaard: vijftien panelen van vierkant formaat. Deze kruisweg is gekenmerkt door een streng gehanteerde maatvoering. De kunstenaar zocht naar balans, evenwicht en harmonie. Spaarzaam zijn de middelen die met grote concentratie worden toegepast.
De kruisweg van Jac Bisschops loopt niet vast in de donkere nacht van Goede Vrijdag maar mondt uit in het licht van de paasmorgen. Jezus ging van donker naar licht, van dood naar leven, van kruis naar verrijzenis. Zo zijn de evangelies ontstaan. Vanuit de verrijzeniservaring werd het verhaal van Jezus te boek gesteld. Dit heeft Bisschops in de vijftien panelen van de ‘Kruisweg van de Verstilling’ goed begrepen.
.
Deze kruisweg verbeeldt het lijden in de huidige wereld. Tegelijkertijd is het perspectief van Pasen sterk aanwezig. Het aloude Bijbelse beeldverbod heeft in deze kruisweg goed doorgewerkt. De kathedraal is een huis vol rijk Rooms leven met vele figuratieve voorstellingen.
Deze kruisweg maakt ruimte voor het zuivere spirituele dat sterker is dan figuratie. De ‘Kruisweg van de Verstilling’ toont dat Gods beeld hier op aarde niet zonder kras bestaat. Alle staties dragen het litteken van het kruis. Beide elementen, horizontale balk en verticale balk zijn steeds aanwezig.
De panelen drukken iets uit dat vorm, beeld en begrip overstijgt. Wie verwend is door overvloed van beelden ervaart dit als schaars en kil. Nochtans, spreken tot de onzichtbare God gebeurt in stilte en leegte. Dat wisten ook Bernardus en zijn volgelingen. De vijftien kruiswegstaties van Jac Bisschops zijn meer dan memoria. Alles mondt uit in de 15e statie, in het beeld van het ongetemperd licht. In het licht van de Verrezene, het licht dat letterlijk het doek vult, is er alleen maar hoop en verwachting. De Romeinse honderdman die Jezus’ dode lichaam op het kruis aanschouwt zegt: ‘Deze is waarlijk de zoon van God’(Mc.15.39; Mt. 27,54).
De kunstenaar wil het mysterie van Jezus’ dood en opstanding verbinden met ons persoonlijk leven, solidair met het lijden in de wereld. De ‘Kruisweg van de Verstilling’ is verloochening en belofte, samen verbeeld. Uit de belofte groeit kracht en hoop. Er is geen handtekening op de schilderijen te bespeuren.
De materie zelf is zijn signatuur. Tempera wordt in dunne lagen over elkaar aangebracht totdat de juiste intensiteit van de kleur wordt bereikt. ”Elke kleur staat voor een klank”, zegt Bisschops. ”Door de juiste afstemming van de kleuren wil ik een totaalklank bereiken die de ziel raakt. Kleuren die in combinatie met elkaar of tezamen met bladgoud vibreren.”
Goethe spreekt van ‘geestesogen’.
Het oog blijft niet staan bij de oppervlakte van de dingen maar zoekt ook naar het verborgen aangezicht ervan. Enkel fysisch kijken is voor de mens niet toereikend. Het moet worden aangevuld met wat de kunstenaar noemt: het innerlijke kijken, het schouwen.
E. Nolde schrijft op 5 juni 1942: ”Bilder können so schön sein dass sie profanen Augen nicht gereigt werden können”.
Kruisweg van de Verstilling 2008-2010 15 Kruiswegstaties: 15 panelen pigment – caseïne – tempera – bladgoud 23 karaat – hout ieder paneel 44,5×44,5×4 cm
De eerste vijf staties hebben allen een andere kleur. Deze vijf kleuren worden telkens per vijf volgende staties herhaald.
Wit is het symbool van het licht op de eerste scheppingsdag, is teken van elk levensbeginsel. Wit staat voor zuiverheid en schoonheid. Wit is de kleur van wie het leven dient. Wit is de kleur van het dienstbetoon en van liefdevol ontvangen. Daarom is wit de basiskleur in: – de vijfde statie (Simon van Cyrene helpt het kruis dragen) – de zesde statie (Veronica reikt Jezus de zweetdoek toe) – en de veertiende statie (Jezus wordt in het graf gelegd).
Zwart is het symbool van de nacht. Zwart drukt de zielstoestand van verlatenheid en van leegte uit. Zwart kleurt het donker, de duisternis, de droefnis en de uitzichtloosheid. Zwart is de basiskleur in: – de eerste statie (Jezus wordt ter dood veroordeeld) – de negende statie (Jezus valt voor de derde maal) – en de twaalfde statie (Jezus sterft aan het kruis). Bruin kleurt moeder aarde. Omdat het pigment uit de aarde gewonnen wordt, drukt deze kleur de materiële kant van de schepping uit. Het is tevens een hommage aan het bezielde bruin van de onbetwiste meester Rembrandt.
Kruisweg van de verstilling
Deze aardse kleur is de kleur van het kruis dat in de aarde staat geplant, en van het laag bij de grond handelen. Bruin is de basiskleur in: – de tweede statie (Jezus draagt zijn kruis) – de tiende statie (Jezus wordt van zijn kleed beroofd) – en de dertiende statie (Jezus wordt van het kruis gehaald).
Blauw staat voor crisis. Tegelijkertijd symboliseert blauw diepgang en onmetelijkheid. Kandinsky schrijft dat blauw, het koninkrijk der kleuren, het best bijdraagt tot verinnerlijking en verdieping. Blauw is de basiskleur in: – de derde statie (Jezus valt voor de eerste maal) – de zevende statie (Jezus valt voor de tweede maal) – en de elfde statie (Jezus wordt aan het kruis genageld).
Bladgoud is de kleur van een kostbaar edelmetaal. Het staat symbool voor al wat waarde heeft en lof verdient. Het is de heilige kleur in de byzantijnse mozaïeken, iconen en in de middeleeuwse retabels.
Dit goud staat als een poëtische weergave van het licht dat Liefde heet. Licht schenkt zichzelf weg. Bladgoud is de basiskleur in: – de vierde statie (Jezus ontmoet zijn moeder) – de achtste statie (Jezus troost de wenende vrouwen) – en de vijftiende statie (Jezus verrijst).
Deze opstandingstatie heeft de kunstenaar in bladgoud geplaatst, zoals Grünewald de Paaschristus in Colmar schilderde.
De Verrezene wordt zuiver licht, pure liefde. Dit straalt zich langs alle kanten uit.
Dit is de kern van het Christendom.
Om het leven te leren schouwen in kleuren, is het goed dat wij de ogen soms binnenwaarts richten, om te leren zien wat enkel zichtbaar wordt voor ingewijden, en dat men met dichte ogen beter ziet.
Sint-Salvatorskathedraal Brugge
Kruisweg van de Verstilling Staties XI t/m XV
Jac Bisschops laat beelden en voorstellingen varen om ruimte te scheppen voor het mysterie van kruis en opstanding. Een ding is zeker: bidden met behulp van voorstellingen is goed. Dit zal ons bijblijven.
Mediteren zonder beelden gaat dieper (dat leert ons ook Johannes van het Kruis). Het maakt het andere gebed dieper. Wat diep gaat, werkt diep. De transparantie van deze kruisweg van de verstilling is de hoop.
.
Mark Delrue Brugge maart 2010
.
.
.
.
.